Bizar en zorgwekkend: hommels kruipen voor hun winterslaap het liefst in met pesticiden vervuilde grond.

Dit hadden onderzoekers nooit verwacht: hommels kruipen voor hun winterslaap liever in met pesticiden vervuilde grond dan dat ze een lekker schoon stukje aarde opzoeken. Het baart zorgen over de gezondheid en voortplanting van hommels en andere bijensoorten.

De onderzoekers van de Canadese University of Guelph hebben ontdekt dat hommelkoninginnen vaker in smerige grond overwinteren, maar waarom dat zo is, is nog onduidelijk. “Bepaald gedrag van hommels begrijpen we nog niet goed. We wilden daarom zien of deze hommelkoninginnen vermijdingsgedrag vertoonden dat hun risico op schade door pesticiden in het veld zou verminderen”, zegt onderzoeker Nigel Raine. Maar het tegendeel bleek waar. “Deze resultaten zijn zorgelijk.”

Het team voerde veldexperimenten uit waarbij pas uitgekomen koninginnen van de Bombus impatiens, een hommelsoort die vooral in het noordoosten van de VS en het aangrenzende zuiden van Canada voorkomt, in een bepaald gebied vrij mochten vliegen, paren en een plek kiezen om te overwinteren. Ze konden kiezen uit schone grond of grond die was vervuild met een van vijf veelvoorkomende pesticiden, waaronder insecten- en schimmelbestrijders, in verschillende concentraties.

De onderzoekers van de School of Environmental Sciences doorzochten vervolgens zorgvuldig de bodem op overwinterende hommelkoninginnen. Ze ontdekten dat de koninginnen de pesticidevrije grond vermeden en zich zelfs twee keer zo vaak nestelden in de vervuilde grond. De meeste hommels in de studie overleefden het wel, maar de vrees is groot dat de diertjes er bepaald niet gezonder van worden. “Dit is zorgwekkend voor de gezondheid van hommels”, zegt Raine. “Vooral omdat deze groep belangrijke insectenbestuivers al met veel uitdagingen wordt geconfronteerd.”

Hommelkoninginnen overwinteren ondergronds waarna ze in de lente weer tevoorschijn komen om nieuwe kolonies te beginnen. De vraag was hoe de diertjes reageren op verontreinigende stoffen in deze cruciale maar kwetsbare levensfase. Het resultaat was iets dat de onderzoekers totaal niet zagen aankomen. Ze gingen ervan uit dat de hommels de vervuilde grond wel zouden herkennen en juist niet zo smakelijk zouden vinden om een hele winter in te kruipen. “Dit resultaat hadden we niet verwacht”, reageert onderzoeker Sabrina Rondeau. “Het laat zien dat koninginnen mogelijk de voorkeur geven aan een vervuilde bodem, hoewel we nog niet volledig begrijpen waarom.”

Een verklaring is dat pesticiden de eigenschappen van de grond hebben veranderd en die aantrekkelijker hebben gemaakt voor de koninginnen. Mogelijk hebben de fungiciden bijvoorbeeld de bodemschimmels gedood. Hommelkoninginnen vermijden deze schimmels graag omdat ze schadelijk kunnen zijn tijdens de winterslaap. Ze kiezen dan het beste van twee kwaden: liever pesticiden dan schimmels.

Een andere mogelijkheid is dat de koninginnen een aangeleerde smaak voor pesticiden hebben ontwikkeld door eerdere blootstelling in hun omgeving. Of wat ook kan: ze zijn simpelweg op zoek naar iets nieuws. Zoeken naar nieuwe dingen is gebruikelijk gedrag bij bijen, omdat het vaak de kolonie helpt om nieuwe bronnen te ontdekken.

Hoe dan ook: goed is het niet. Blootstelling aan pesticiden draagt bij aan de wereldwijde achteruitgang van insecten. Naast het soms dodelijke effect, kunnen pesticiden de beweging van bijen en hun vermogen om nectar en pollen te verzamelen, aantasten. Dit kan ernstige gevolgen hebben voor ons wereldwijde voedselsysteem.

Meer onderzoek is uiteraard nodig om de mechanismen achter dit opmerkelijke gedrag van de hommelkoninginnen volledig te begrijpen. Ook is het de vraag of de koninginnen ook in grotere gebieden, buiten de experimenten, worden aangetrokken tot vervuilde grond, omdat dan echte geuren en gebiedskenmerken de aanwezigheid van pesticiden kunnen maskeren. Ook moet verder onderzoek uitwijzen of deze bevindingen gelden voor andere bijensoorten.

Maar het is wel duidelijk dat het nodig is om na te denken over hoe pesticiden worden gebruikt in landbouwgebieden. De huidige beoordeling van pesticiderisico’s houdt geen rekening met de bodem als een belangrijke route van blootstelling voor bijen. Dat moet beter, vinden de onderzoekers.

“Het is cruciaal om te onderzoeken hoe landbouwpraktijken, zoals de soorten pesticiden die worden gebruikt, de toepassing ervan en het beheer van gewassen, invloed hebben op de ophoping van pesticiden in de grond waar koninginnen waarschijnlijk overwinteren”, zegt Rondeau. “Door beter te begrijpen hoe pesticidenresten zich ophopen in de bodem en hoe ze bijen beïnvloeden, kunnen we manieren vinden om deze essentiële bestuivers te beschermen.”