In één klap 20.000 huishoudens van het gas door Utrechtse reuzewarmtepomp.

Door de installatie van een enorme warmtepomp zijn ongeveer twintigduizend Utrechtse huishoudens in één klap van het gas af gehaald. Maar bij de feestelijke opening klinken ook zorgen over de toekomst van stadsverwarming in de Domstad en de rest van Nederland.

Energiebedrijf Eneco, de beheerder van het Utrechtse warmtenet, opende de reuzewarmtepomp vrijdag op het terrein van de rioolwaterzuivering. De pomp maakt gebruik van restwarmte uit het gezuiverde afvalwater van huishoudens en bedrijven.

Dat water, afkomstig uit vele duizenden keukens en doucheputjes, komt zelfs midden in de winter nog met een temperatuur van 12 graden binnen bij de rioolwaterzuivering. De warmtepomp gebruikt een flinke dosis elektriciteit om die warmte uit het afvalwater te halen.

In een grijs gebouw op het terrein van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden zorgt de installatie ervoor dat het verwarmingswater minstens 75 graden wordt. Voor de deur staat nog een gigantisch opslagvat van 18 meter hoog, waar het water een tijdje in kan worden bewaard. Dat zorgt ervoor dat er ook op piekmomenten, als iedereen bijvoorbeeld 's ochtends de verwarming aanzet, nog voldoende warm water beschikbaar is.

Door de warmtepomp is veel minder gas nodig om Utrecht van warmte te voorzien. Volgens Eneco scheelt dat jaarlijks 30.000 ton CO2. Eneco is van plan om een van zijn Utrechtse gascentrales al voor 2030 te sluiten, een andere volgt voor 2035.

Voor de bouw van de warmtepomp heeft Eneco 6 miljoen euro innovatiesubsidie gekregen. Verder ontvangt het energiebedrijf nog maximaal 49 miljoen euro duurzaamheidssubsidie over een periode van vijftien jaar. Die subsidie keert het Rijk alleen uit als het goedkoper zou zijn om de gascentrale te laten draaien.
Volg ons klimaatnieuws

De feestelijke opening van de megawarmtepomp komt voor Eneco en de gemeente Utrecht op een lastig moment. Net als andere energiebedrijven is Eneco gestopt met het ontwikkelen van nieuwe warmtenetten, nadat het vorige kabinet met plannen was gekomen om de warmtenetleidingen in publieke handen te krijgen.

Het betekent dat het net van Eneco moet worden onteigend, maar het is nog onduidelijk wanneer en tegen welk bedrag. "We kunnen daardoor niet meer investeren, terwijl we het eigenlijk wel heel graag willen", zegt Ron Wit, directeur warmte bij Eneco. Volgens hem zijn de toekomstige verdiensten voor het bedrijf te onzeker geworden.

"Er dreigt een stilstand van misschien wel vijf jaar of langer", denkt hij. Ondertussen zullen steeds meer mensen het heft in eigen handen nemen en kiezen voor een warmtepomp. Dat zorgt er weer voor dat de kosten van een toekomstig warmtenet moeten worden verdeeld over minder huishoudens. "Ook als je dan als publieke partij een warmtenet wil aanleggen, wordt het nog moeilijker om het rendabel te krijgen."
De reuzewarmtepomp staat in dit gebouw. Het cilindervormige watervat is 18 meter hoog.

De gemeente Utrecht overweegt een eigen warmtebedrijf op te starten. Maar ook volgens GroenLinks-wethouder Lot van Hooijdonk is dat geen oplossing voor de financiële problemen. "Of je nu een publiek of privaat warmtebedrijf bent, je bent in beide gevallen geen filantropische instelling. Je moet het financieel gezond kunnen doen."

Een openbaar warmtebedrijf kan volgens Van Hooijdonk wel zorgen voor meer draagvlak bij burgers. Die zijn huiverig om aan te sluiten op het warmtenet van een bedrijfsmonopolie.

Om de warmtenetimpasse op te lossen, kijkt zowel Eneco als de gemeente naar Den Haag. De Tweede Kamer behandelt naar verwachting begin volgend jaar een nieuwe Warmtewet, die de spelregels moet verduidelijken. Ondertussen moet het ministerie van Klimaat nog uitwerken hoeveel tijd er precies wordt genomen om private warmtenetten te onteigenen, en wat energiebedrijven er dan voor terugkrijgen.
Jeroen Kraan is klimaatverslaggever

Jeroen schrijft over (inter)nationaal klimaatbeleid en volgt de ontwikkelingen in de energietransitie, van de zonnepanelen op het dak tot de grootste fabrieken. Eind vorig jaar maakte hij de podcastserie Tata's ijzeren greep, over de milieugeschiedenis van Tata Steel. Hij is bereikbaar via jeroen@nu.nl.
Oude schoenen nog niet weggooien

Ook om de energierekening te drukken is Den Haag aan zet. De verduurzaming zorgt er nu voor dat een aansluiting op een warmtenet tijdelijk duurder wordt, zegt Wit. "Je bent nieuwe schoenen aan het bouwen, maar je oude schoenen kun je nog niet weggooien. In de tussentijd heb je dus eigenlijk dubbele kosten."

In veel wijken is een warmtenet uiteindelijk toch echt de goedkoopste oplossing, ziet Van Hooijdonk. Het is met name in wijken met veel flats efficiënt en zorgt ervoor dat het stroomnet daar minder hoeft te worden verzwaard. Maar dat voordeel is niet terug te vinden op de energierekening van huishoudens. "Daar gaat het mis", zegt de wethouder, die hoopt dat het ministerie een list kan verzinnen.

Ondanks alle zorgen overheerst in Utrecht toch de trots over de bouw van de warmtepomp. "Ik sta hier wel echt heel feestelijk, want dit is uniek in Nederland", zegt Wit. "Dit is gebouwd in een hele moeilijke periode, met corona. Echt ongelofelijk mooi dat dit nu gefikst is."