Niet alleen mensen breken onder sociale druk: stress tast ook hersenen van vissen aan.
Wetenschappers hebben ontdekt dat vissen met een lage sociale status te maken krijgen met verhoogde oxidatieve stress in hun brein, wat vergaande gevolgen kan hebben voor hun mentale gezondheid.
Cichliden, afkomstig uit de Afrikaanse meren, leven in een strak georganiseerde hiërarchie. Net als in menige kantoortuin of schoolplein kent hun gemeenschap een strikte pikorde, met dominante en ondergeschikte individuen. Dominante mannetjes zijn groter, feller gekleurd en agressiever, terwijl ondergeschikte mannetjes vaak op de achtergrond blijven. Voor deze vissen is status alles: de dominanten verdedigen hun territorium en hebben toegang tot partners, terwijl de ondergeschikten genoegen nemen met minder.
Deze sociale dynamiek maakt cichliden een ideaal model voor onderzoek naar hoe sociale stress oxidatieve stress beïnvloedt. Oxidatieve stress ontstaat wanneer vrije radicalen in het lichaam niet voldoende worden geneutraliseerd door antioxidanten, wat kan leiden tot schade aan cellen en weefsels. Bij mensen wordt dit proces in verband gebracht met aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer en depressie.
Om het verband tussen sociale status en oxidatieve stress te bestuderen, plaatsten onderzoekers cichliden in grote aquaria, waar ze in groepen werden verdeeld. Elke groep bevatte zes vrouwtjes en twee mannetjes, met een territorium dat aantrekkelijk werd gemaakt met een halve bloempot, zodat vissen zich geroepen zouden voelen om het te verdedigen. Binnen korte tijd vormden de groepen stabiele hiërarchieën: dominante mannetjes namen de leiding, terwijl de ondergeschikten zich onderwierpen. Na enkele weken namen de onderzoekers bloed- en hersenmonsters van de vissen en analyseerden deze op markers van oxidatieve stress en antioxidantcapaciteit. Ze bekeken ook de grootte van de vissen en hun geslachtsorganen.
De resultaten van de studie, die in vakblab Frontiers in Behavioral Neuroscience verscheen, waren opvallend: ondergeschikte vissen hadden hogere niveaus van oxidatieve stress in hun hersenen en een lagere capaciteit om deze stress te neutraliseren. Dominante vissen daarentegen, hoewel ze meer oxidatieve stress in hun bloed hadden, leken beter beschermd in hun hersenen. Een mogelijke verklaring hiervoor, volgens de onderzoekers, is hun hogere niveaus van androgenen (geslachtshormonen zoals testosteron). Deze zouden mogelijk een beschermend effect kunnen hebben op de hersenen.
Het is belangrijk om op te merken dat de patronen die ontdekt zijn met betrekking tot oxidatieve stress in de hersenen misschien niet ‘slecht’ zijn voor het dier”, zegt Peter Dijkstra, hoofdauteur van de studie. “Maar het is belangrijk om te laten zien dat patronen van oxidatieve stress samenhangen met sociale stress, en het kan belangrijke inzichten bieden in hoe sociale stress bijdraagt aan hersenziekte.”
Hoewel het verleidelijk is om parallellen te trekken tussen vissen en mensen, waarschuwen de onderzoekers voor voorbarige conclusies. “We vergelijken onszelf voortdurend met anderen, en deze problemen worden verergerd door sociale media”, zegt Dijkstra. “Maar ik zou aarzelen om onze bevindingen direct te relateren aan menselijke samenlevingen.”
De onderzoekers benadrukken dat verdere studies nodig zijn om de complexe relatie tussen sociale stress en oxidatieve stress in specifieke hersengebieden beter te begrijpen. Toch biedt het onderzoek waardevolle inzichten in hoe sociale competitie fysiologische processen kan beïnvloeden. Cichliden mogen dan klein zijn, maar ze bieden een grote blik op hoe sociale dynamiek diep in ons brein kan ingrijpen. En dat is voer voor zowel vissen als mensen om even bij stil te staan.
